1999 MONTREAL KONVANSİYONU HANGİ HAVAYOLU TAŞIMALARINA UYGULANACAK?
Av.Yaşar Öztürk
ozturkylaw@ttmail.com
Bilindiği üzere Türkiye Cumhuriyeti,1999 Montreal Konvansiyonunu (1999 MK) onaylamış ve 26 Mart 2011 günü itibariyle Türkiye için de yürürlüğe girmiştir. Türkiye’den ve Türkiye’ye yapılacak havayoluyla yolcu, eşya, bagaj ve yük taşımaları bu konvansiyonun uygulama alanı içine girmektedir. 1955 Lahey ve 1975- 4 numaralı Montreal Protokolleriyle değişik Varşova Konvansiyonu da, 1999 Montreal Konvansiyonunun kapsamı dışında kalan uluslararası havayolu taşımalarına şartları bulunduğu takdirde uygulanmaya devam edecektir.
Bu nedenle öncelikle hangi havayolu taşımalarının Varşova ve hangilerinin de 1999 Montreal Konvansiyonu hükümlerine tabi olacağını tespit ederek, 1999 Montreal Konvansiyonuna tabi olmanın diğer koşullarını incelemekte yarar var.
Türkiye’den veya Türkiye’ye yapılacak olan uluslararası hava taşımaları, 1999 Montreal Konvansiyonunu onaylamış olan devletlerin sınırları dahilinde bulunan yerler arasında yapılması veya bu taşıma sırasında bu konvansiyonu onaylamamış bir devlet sınırları içinde önceden anlaşmalı olarak duraklama yapılması halleri de dahil olarak yapılması halinde, bu uluslararası havayolu taşıması 1999 Montreal Konvansiyonu hükümlerine tabi olacaktır. Yapılan havayolu taşımasının, 1999 MK’nuna taraf olmayan bir devletin sınırları içindeki yere veya yerden Türkiye’ye veya Türkiye’den yapılması halinde, diğer devletin Varşova Konvansiyonunu onaylayan bir devlet olması halinde, bu havayolu taşıması Varşova Konvansiyonu’na tabi olacaktır.
1 . 1999 Montreal Konvansiyonu hükümlerinin uygulanma şartları :
1999 Montreal Konvansiyonu (1999 MK)’nun 1.maddesinde, bu sözleşmenin hava aracı ile ücret karşılığında yapılan bütün uluslararası insan, bagaj veya kargo taşımalarına uygulanacağı ve bir hava taşıma işletmesi tarafından hava aracı ile yapılan ücretsiz taşımalara da aynı ölçüde uygulanacağı ifade edilmektedir.
1 . Hava taşıması uluslararası taşıma olmalıdır.
Sözleşmenin 1. maddesinin açık ifadesinden, Konvansiyon’un uygulanacak olduğu hava taşımalarının sadece uluslararası hava taşımaları olduğu anlaşılmaktadır. Hangi hava taşımalarının uluslararası hava taşıması olacağı da, 1.maddenin 2.fıkrasında açıklanmaktadır.
Uluslararası taşıma terimi ;
a ) taraflar arasındaki anlaşmaya göre hareket yeri ve varış yeri, taşımada bir kesilme veya aktarma olsun olmasın, iki Taraf Devletin sınırları içinde bulunan veya,
b ) Taraf Devletlerden biri olmasa bile, bir başka devletin ülkesinde olan kararlaştırılmış bir duraklama yeri varsa, bir tek Taraf Devletin sınırları içinde bulunan,
her hangi bir taşıma anlamına gelir.(1999 M.K. md. 1 / 2 )
Başka bir devletin ülkesinde olan kararlaştırılmış bir duraklama yeri bulunmaksızın bir tek Taraf Devlet sınırları içindeki iki nokta arasında yapılan taşıma, bu Sözleşmenin amacı bakımından uluslararası taşıma değildir.
2. Hareket ve varış yerleri 1999 MK’nunu onaylamış devlet sınırları içinde olmalıdır.
Maddenin lafzından öncelikle, taşımanın hareket ve varış yerlerinin, 1999 Montreal Konvansiyonunu onaylamış ve Konvansiyona katılması yürürlüğe girmiş devletlerin ülkesinde bulunması gerektiği koşulu çıkmaktadır. Hareket ve varış yerlerinden bir tanesi, Konvansiyonu onaylamamış veya katılmamış olan bir devletin ülkesinde bulunması halinde, bu taşımaya 1999 Montreal Konvansiyonu hükümleri uygulanamayacaktır.
Ülkelerin Konvansiyonu onaylayan devlet ülkesi olması koşulundan sonra, diğer önemli koşul , taşıma sözleşmesinde kararlaştırılan yoldur. Bir Taraf Devlet ülkesinden kalkış ve başka bir Taraf Devlet ülkesine varışla kararlaştırılmış olan hava taşımasının uluslararası taşıma olduğu açıktır. Antalya’dan İstanbul’a uçarken Rodos adasında, kararlaştırılmış bir durak yapılarak uçuşa devam edilmesinde, kalkış ve varış yerleri Türkiye sınırları içinde olmasına rağmen, Konvansiyona taraf devlet olan Yunanistan sınırları içinde bulunan Rodos’da durak yapılması, bu uçuşu uluslararası taşıma niteliğine sokacaktır.
Tayland Krallığı, 1999 Montreal Konvansiyonunu onaylamamış olduğundan, İstanbul- Bangkok uçuşlarının bu Konvansiyonu hükümlerine tabi olmayacağını belirtmeliyiz. New York’dan Alaska’ya yapılacak bir uçuş, A.B.D. ülkesinde bulunan iki nokta arasında yapılacağı ve uçuş sırasında başka bir ülkede (örneğin Kanada’da) duraklama kararlaştırılmamış ise, bu havayolu taşıması 1999 MK açısından uluslararası bir taşıma değildir. Bu uçuş sırasında, Kanada’da bulunan bir alana teknik iniş( örneğin yakıt ikmali için) yapılması , yolcunun biletinde iniş yapılan alan duraklama alanı olarak gösterilmemişse, bu yer kararlaştırılmamış durak yeri olduğundan,taşımaya uluslararası taşıma niteliği kazandırmayacaktır.
Muhtelif aşamalardan oluşan bir taşımanın, aşamalı olarak birden fazla bacak üzerinden gerçekleştirilmesi halinde, her bir bacağın (aşamanın) ayrı bir aşama olarak değerlendirilmesini ve bölünmesini gerektirmez. Örneğin, Paris- Ankara yolcu taşımasının, önce Paris-İstanbul ve İstanbul’da aktarma yaparak İstanbul-Ankara şeklinde gerçekleştirilmesi halinde , bu hava taşıması Paris-Ankara olarak değerlendirilir. Paris-İstanbul uçuşu uluslararası ve İstanbul-Ankara da yurt içi uçuş olduğu için, uluslararası taşımanın dışında ulusal bir taşıma olarak değerlendirilmez. 1983 yılı Ocak ayında İstanbul’dan Ankara’ya uçan ve Esenboğa hava alanına inmeye çalışırken düşen THY’nın Afyon uçağında , Paris’den gelmekte olan ve İstanbul’da aktarma yaparak bu uçağa binen ve hayatını kaybeden yolcu yakınlarının açtığı davada Yargıtay, Paris’den gelmekte olan yolcular için iç hat taşıması değil, uluslararası taşımanın mevcudiyetini benimsemiş ve olaya bu yolcuların talepleri yönünden Varşova Konvansiyonu hükümlerinin uygulanması gerektiğine hükmetmiştir.
3. Hava aracı ile bir taşıma sözleşmesi tahtında taşımanın yapılması gerekir.
1999 Montreal Konvansiyonu hükümlerine tabi bir uluslararası hava taşımasından söz edebilmek için, maddi anlamda bir taşımanın olması gerekir. Yapılan işlem ve eylemin bir taşıma olması gerektiğini, Fransız mahkemeleri muhtelif kararlarında belirtmektedirler. Taşımanın, bir yer değiştirme olması gerekir. Uçuş eğitimi, hava fotoğrafçılığı, test uçuşları, Konvansiyonun hükümlerine göre, “uluslararası bir taşıma” niteliğinde sayılmayacaktır.
4. Yolcu/bagaj ya da kargo taşımasının söz konusu olması gerekir.
1999 Montreal Konvansiyonu; yolcu, bagaj ya da kargo taşımalarına uygulanır. Posta taşımaları, 1/1 ve 2/3. madde hükümlerine göre Konvansiyonun kapsamı dışında kalmaktadır. Ancak 1999MK’nın 2/2. maddesinde posta taşımalarında, hava taşıyıcısının ilgili posta idaresine karşı, taşıyıcı ile posta idaresi arasındaki ilişkiye uygulanabilir kurallara uygun olarak hava taşıyıcısının sorumlu olacağı hükmü getirilmiştir.
5. Taşıma ücret karşılığında yapılmalıdır.
Taşımanın bir ücret karşılığında yapılması gerekir.(md.1/1) Burada ücret kavramını geniş anlamda ele almak gerekmektedir. Taşıyıcının malvarlığı bakımından değer ifade eden her türlü edim ücret kavramına girer. Hizmet ve çalışma da ücreti oluşturur. Tarafların ücretin ödeneceği konusunda açık ya da örtülü olarak anlaşmış bulunmaları lazımdır.
Ücret şartına , 1.maddenin 1.fıkrasının son cümlesinde bir hava taşıma işletmesi tarafından hava aracı ile icra olunacak ücretsiz hava taşıması, istisna olarak getirilmiştir. Ancak burada yine, ticari amaç esastır. İşletmenin esas işi ücretsiz taşıma yapmak değildir. Başka bir deyişle ,bu ücretsiz taşımada da , hava aracının sistematik ve sürekli olarak işletilmesinden kar sağlama niyeti vardır . Örnek olarak, yolculara promosyon olarak verilen ücretsiz biletleri belirtebiliriz. Havayolunun düşük sezonda, doluluk oranı düşük olan hava aracında, belli miktarda mil kazanan yolcusuna ücretsiz seyahat imkanı vermesi veya görev nedeniyle başka alanlara gönderilen uçuş ekibi veya teknik ekibin taşınması, pas bilet verilen kamu personelinin ücretsiz taşınması örnek olarak ifade edilebilir.
Taşıma sözleşmesi olmadan veya ücret karşılığı olmaksızın yapılmış olan taşıma sözleşmesi ile yapılan uluslararası hava taşımaları, Konvansiyonun kapsamı dışında kalmaktadır. Sınırdışı edilmek üzere uçağa, bindirilen kişi, hava taşıma sözleşmesinin bir tarafı olmadığından, Konvansiyonun kapsamı dışındadır.
